قطب‌الدین راوندی
| محدث، مفسر، متکلم، فقیه، مورخ شیعه | |
|
قبر قطب راوندی در حرم حضرت معصومه(س) | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | سعید بن عبدالله بن حسین بن هبةالله |
| لقب | قطب راوندی |
| زادگاه | راوند، نزدیک کاشان |
| تاریخ وفات | ۱۴ شوال سال ۵۷۳ هجری قمری |
| محل دفن | حرم حضرت معصومه(س) |
| شهر وفات | قم |
| خویشاوندان سرشناس | محمد بن سعید بن هبةالله راوندی(پسر) نویسنده کتاب عجالة المعرفه |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | فضل بن حسن طبرسی • محمد بن علی طبری • صفی الدین مرتضی بن داعی رازی |
| شاگردان | احمد بن علی بن عبدالجبار طوسی • ابن‌شهرآشوب |
| محل تحصیل | قم • اصفهان • خراسان • همدان |
| تألیفات | الخرائج و الجرائح • تهافت الفلاسفه • جواهر الکلام فی شرح مقدمة الکلام |
سعید بن هبةالله راوندی کاشانی معروف به قطب راوندی (درگذشت: ۵۷۳ق) محدث، مفسر، متکلم، فقیه و مورخ شیعه در قرن ششم هجری و از شاگردان طبرسی صاحب تفسیر مجمع البیان است. او از قدیمی‌ترین شرح‌نویسان بر نهج البلاغه و نخستین فقیه شیعه است که کتابی در آیات الاحکام بر اساس ابواب فقهی نگاشته است. راوندی تلاش کرده است جایگاه استدلال به قرآن را در فقه شیعه تقویت کند و هر چند به لحاظ فقهی تحت تأثیر شیخ طوسی و سید مرتضی است ولی او را فقهی با اندیشه‌ای مستقل دانسته‌اند. راوندی نویسنده‌ای پرکار است ولی بسیاری از آثار او از بین رفته است. معروف‌ترین آثار وی کتاب الخرائج و الجرائح، فقه القرآن و منهاج البراعه هستند. ابن شهرآشوب مازندرانی و منتجب‌الدین رازی مشهورترین شاگردان او هستند. مرقد او در قم و در صحن بزرگ حرم حضرت معصومه(س) است.
جایگاه و اهمیت
قطب‌الدین راوندی، فقیه، حدیث‌شناس، مفسر و متکلم شیعه است. عبدالحسین امینی او را از پیشوایان علمای شیعه، یکی از اساتید فقه و حدیث و از نوابغ و رجال علم و ادب دانسته است. صاحب روضات الجنات او را فقیه، فردی شاخص و موثق توصیف می‌کند، و افندی اصفهانی نیز او را شخصی فاضل، عالم، متبحر، فقیه، محدث، متکلم، آشنای به اخبار و احادیث و شاعر معرفی کرده است. چنان که شیخ عباس قمی وی را از بزرگ‌ترین محدثان شیعه می‌داند. و ابن‌حجر عسقلانی ازعالمان اهل سنت از او با عنوان فاضل و صاحب تصنیف در جمیع علوم تعبیر کرده است.
راوندی در بین علمای شیعه، نگارنده نخستین کتاب آیات الاحکام با ترتیب ابواب فقهی به نام فقه القرآن است. کتاب او زمینه‌ساز نگارش کتاب‌های آیات الاحکام در بین فقهای شیعه شده است. هم‌چنین یکی از معروف‌ترین کتاب‌ها در زمینه معجزات امامان به نام الخرائج و الجرائح اثر اوست. او هم‌چنین جزو نخستین شارحان نهج البلاغه است به گونه‌ای که ابنابیالحدید شارح معروف نهج‌البلاغه شرح او را قدیمی‌ترین شرح بر نهج‌البلاغه دانسته است. هر چند عبدالعزیز طباطبایی تراث‌پژوه سرشناس این مدعا را نادرست ارزیابی کرده است.
آرای فقهی راوندی مورد توجه فقیهان پس از او قرار گرفته است. به گفته گریوانی پژوهش‌گر آثار فقهی، ابن‌ادریس، محقق حلی، علامه حلی، فاضل آبی و شهید اول آراء او را نقل و نقد کرده‌اند. محقق کرکی کتاب او، فقه القرآن را به عنوان منبعی برای روش اجتهاد از قرآن معرفی کرده است.
زندگی‌نامه
نام کامل قطب راوندی سعید بن عبدالله بن حسین بن هبةالله راوندی کاشانی است و قطب‌الدین لقب اوست. سال تولد او مشخص نیست و در راوند، نزدیک کاشان به‌دنیا آمد. افندی اصفهانی می‌گوید: نام وی بیشتر با انتساب به جدش یعنی «سعید بن هبة الله» شناخته می‌شود. کنیه قطب راوندی، ابوالحسن و ابوالحسین گزارش شده است. او تحصیلات ابتدایی را در راوند نزد پدر و پدربزرگ خویش گذراند و سپس راهی قم شد. طبق گفته افندی اصفهانی وی روایاتی را از بزرگان حدیث در اصفهان، خراسان و همدان شنیده و نقل کرده است.
قطب الدین راوندی در ۱۴ شوال سال ۵۷۳ هجری قمری در قم فوت کرد و نزدیک مرقد فاطمه معصومه، دختر امام کاظم(ع) دفن شد.
سه فرزند قطب‌الدین که تحصیل علوم دینی کردند به نام‌های علی، حسین و محمد، صاحب کتاب عجالة المعرفة بودند.
مشایخ و اساتید
محمدباقر خوانساری در کتاب روضات الجنات، استادان قطب راوندی را نام برده است:
- فضل بن حسن طبرسی صاحب مجمع البیان
- عمادالدین طبری صاحب بشارة المصطفی
- صفی الدین مرتضی بن داعی رازی صاحب تبصرة العوام
- شیخ ابوجعفر محمد بن علی حلبی
- محمد بن حسن، پدر خواجه نصیرالدین طوسی
- محمد بن اسماعیل مشهدی
- محمد بن علی تمیمی نیشابوری
- عبدالرحیم بن احمد شیبانی
- ابونصر الغازی
- ذوالفقار بن محمد بن معبد حسینی
- ابوجعفر بن کمیح.
شاگردان
در برخی کتب شرح‌حال‌نگاری، نام شاگردان قطب راوندی آمده است:
- سه فرزند قطب راوندی؛ حسین، محمد و علی
- احمد بن علی بن عبدالجبار طوسی
- جمال‌الدین بن علی بن عبدالجبار طوسی
- علی بن محمد مدائنی
- عزالدین محمد بن حسن علوی بغدادی
- محمد بن عبد الحمید بن محمود دعوی‌دار
- ابن‌شهر آشوب مازندرانی.
- منتجب‌الدین رازی.
تألیفات
پاکتچی راوندی را مؤلفی پرنویس توصیف کرده است که در حوزه‌های مختلف دانشی قلم زده است. آثار قطب راوندی نزدیک به ۶۰ کتاب و رساله گزارش شده است. در میان تألیفات راوندی، کتاب الخرائج و الجرائح، مشهورترین اثر اوست که در بیان معجزات پیامبر(ص) و امامان شیعه است. وی شرحی هم بر کتاب نهج‌البلاغه دارد که منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه نام دارد.
اندیشه‌ها
به گفته احمد پاکتچی پژوهش‌گر علوم دینی، با آنکه راوندی در روزگاری می‌زیست که اکثر فقیهان تحت تأثیر شیخ طوسی و سید مرتضی بودند ولی او در اندیشه فقهی مکتبی مستقل دارد. چنان‌که او نخستین عالمی است که دستگاه چهار‌گانه مرکب از کتاب، سنت، عقل و اجماع را در بین شیعیان مطرح کرده است،. با این حال با تألیف کتاب فقه القرآن تلاش کرده است که حجیت ظواهر قرآن را در فقه تقویت کند
راوندی هم‌چنین به قرائت‌های مختلف قرآن توجه کرده و معتقد است اگر یک آیه دو قرائت صحیح داشته باشد، در حکم دو آیه است و هر دو حجت‌اند. بنا به پژوهش پاکتچی، راوندی در موارد مختلف نشان داده است که عمومات کتاب را نمی‌توان با خبر واحد تخصیص زد. او هم‌چنین معتقد است که احکام ادیان پیش از اسلام اگر علم به نسخ آن‌ها نداشته باشیم هم‌چنان معتبرند، و به همین دلیل در استدلال‌های خود به آیات قرآن گاه به آیاتی که در ضمن قصه‌های انبیاء هستند نیز استناد کرده است.
قطب راوندی در آثار خود به فقه مقارن توجه داشته است و آراء بسیاری را از عالمان اهل سنت نقل کرده است. هر چند در این نقل‌ها بیشتر متکی به آثار شیخ طوسی بوده است. او بر ضرورت استفاده از عقل در مقام فهم نصوص تأکید می‌کند و دامنه کاربرد آن را گسترش می‌دهد و حتی برخی فقیهان را به سبب اکتفا به دلایل نقلی نقد کرده است. و نیز گاه با تکیه بر حکمت تشریع حکمی را استنباط کرده است.
آثار درباره قطب راوندی
- در سال ۱۳۹۶ شمسی کنگره بزرگداشت قطب راوندی در راوند کاشان برگزار شد.
درباره قطب مقالات و کتاب‌ها و پایان‌نامه‌هایی نگاشته شده است. برخی از آثار با محوریت کتاب‌های قطب منتشر شده است. همانند:
- مقاله نوشته خلیل گریوانی در فصلنامه فقه اهل بیت.
- کتاب «روش‌شناسی شرح منهاج البراعه قطب‌الدین راوندی و تاثیر آن بر شروح پسین نهج‌البلاغه» نوشته سید حمید موسوی.
آثاری نیز با محور قرار دادن شخصیت و آراء راوندی نگاشته شده است. از جمله:
- پایان‌نامه دکتری با عنوان «روش قطب‌الدین راوندی در تفسیر و فقه الحدیث». نوشته امین خوش‌رفتار
- پایان‌نامه «بررسی و تحلیل نقدهای ابنابیالحدید به قطب راوندی در شرح نهج‌البلاغه»
پانویس
- ↑ امینی، الغدیر، بیتا، ج۵، ص۳۷۹.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، بیتا، ج۴، ص۶ و ۷.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، بیتا، ج۲، ص۴۱۹.
- ↑ قمی، الکنی و الالقاب، بیتا، ج۳، ص۷۲.
- ↑ عسقلانی، لسان المیزان، ۱۳۹۰ ق، ج۳، ص۴۸.
- ↑ گریوانی، «همراه با دانش‌نامه آثار فقهی شیعه»، ص۳۳۰.
- ↑ گریوانی، «همراه با دانش‌نامه آثار فقهی شیعه»، ص۳۳۰.
- ↑ ابنابیالحدید، شرح نهج البللاغه، چاپ کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ج۱، ص۵.
- ↑ طباطبایی، «فی رحاب نهج‌البلاغه (۵)»، ص ۱۵۹-۱۶۰.
- ↑ گریوانی، «همراه با دانش‌نامه آثار فقهی شیعه»، ص۳۳۲؛ پاکتچی، «راوندی، قطب‌الدین»، ص۵۷۵.
- ↑ گریوانی، «همراه با دانش‌نامه آثار فقهی شیعه»، ص۳۳۳.
- ↑ گریوانی، «همراه با دانش‌نامه آثار فقهی شیعه»، ص۳۳۳.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۲۳۹.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، بیتا، ج۲، ص۴۱۹.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۲۳۹.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، بیتا، ج۲، ص۴۲۵.
- ↑ حائری، روزشمار قمری، ۱۳۸۱ش، ص۲۸۴.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ ق، ج۱۰۵، ص۱۳۵.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۲۴۰.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، بیتا، ج۴، ص۷.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، بیتا، ج۴، ص۷.
- ↑ طباطبایی، «نهج البلاغه عبر القرون (۷)، ص۲۶۰-۲۶۱.
- ↑ پاکتچی، «راوندی، قطب‌الدین»، ص۵۷۵.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، بیتا، ج۴، ص۶.
- ↑ رک: افندی، ریاض العلماء، بیتا، ج۲، ص۴۲۰-۴۳۱.
- ↑ پاکتچی، «راوندی، قطب‌الدین»، ص۵۷۵.
- ↑ پاکتچی، «راوندی، قطب‌الدین»، ص۵۷۵.
- ↑ راوندی، فقه القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۶.
- ↑ پاکتچی، «راوندی، قطب‌الدین»، ص۵۷۵.
- ↑ راوندی، فقه القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۵۵.
- ↑ پاکتچی، «راوندی، قطب‌الدین»، ص۵۷۵.
- ↑ گریوانی، «همراه با دانش‌نامه آثار فقهی شیعه»، ص۳۴۲؛ راوندی، فقه القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۴۱۶.
- ↑ گریوانی، «همراه با دانش‌نامه آثار فقهی شیعه»، ص۳۴۲؛ راوندی، فقه القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۹۴.
- ↑ گریوانی، «همراه با دانش‌نامه آثار فقهی شیعه»، ص۳۳۶.
- ↑ گریوانی، «همراه با دانش‌نامه آثار فقهی شیعه»، ص۳۳۶.
- ↑ پاکتچی، «راوندی، قطب‌الدین»، ص۵۷۵؛ راوندی، فقه القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۴۳۰.
- ↑ پاکتچی، «راوندی، قطب‌الدین»، ص۵۷۵؛ راوندی، فقه القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۳۷۷.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی. مرور خبر ۱۴ مرداد ۱۴۰۱ش.
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑ آیت‌الله اراکی با واسطه آخوند محمدحسن جلالی از استادش (شیخ محمدحسین) نقل کرده که در نزدیکی زمان مشروطیت در اثر تعمیر صحن، روزنه‌ای به قبر قطب راوندی باز شد و من از نزدیک سر دو زانوی راوندی را سالم دیدم. آیت الله اراکی گفته است: من قبلاً این داستان را شنیده بودم و این مطلب هم بین مردم قم متواتر بود که جنازه قطب راوندی تازه است. (مهدی‌پور، اجساد جاویدان، ۱۳۸۹.ص۱۵۲.)
منابع
- ابنابیالحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی. بیتا.
- افندی، عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، قم، مطبعة الخیام، بیتا.
- امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۲۱ق.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر، بیروت، دار الکتاب العربی، بیتا.
- پاکتچی، احمد، «راوندی، قطب‌الدین»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۴. مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، ۱۳۹۸ش.
- خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان، بیتا.
- راوندی، قطب‌الدین سعید بن هبة الله، فقه القرآن، تحقیق: سید احمد حسینی، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، قم، ۱۴۰۵ق.
- طباطبایی، سید عبدالعزیز، «فی رجاب نهج البلاغه(۵)- نهج‌البلاغه عبر القرون»، مجله تراثنا، شماره ۳۵-۳۶، ۱۴۱۴ق.
- طباطبایی، سید عبدالعزیز، «فی رجاب نهج البلاغه(۷)- نهج‌البلاغه عبر القرون»، مجله تراثنا، شماره ۳۸، ۱۴۱۵ق.
- عسقلانی، ابن‌حجر، لسان المیزان، بیروت، الاعلمی، ۱۳۹۰ ق.
- قمی، عباس، الکنی و الالقاب، تهران، مکتبة الصدر، بیتا.
- گریوانی، خلیل، ، فصلنامه فقه اهل بیت، شماره ۴۸-۵۹. تابستان و پاییز ۱۳۸۸ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ ق.
- مهدی‌پور، علی‌اکبر. اجساد جاویدان. قم، حاذق، ۱۳۸۹ش.